Chuyển đổi số, theo cách hiểu về mặt ngữ nghĩa, là sự thay đổi toàn diện về cả hình thức và nội dung trên phương diện khoa học - công nghệ, sử dụng các ứng dụng công nghệ kỹ thuật làm nền tảng, phương thức để tạo ra sự thay đổi đó.
Trong làn sóng phát triển không ngừng của khoa học - công nghệ, chuyển đổi số (Digital Transformation) là một trong những phát kiến khoa học mang tính bước ngoặt, mở đường cho sự phát triển đột phá trên mọi lĩnh vực, khía cạnh của đời sống xã hội. Chuyển đổi số, theo cách hiểu về mặt ngữ nghĩa, là sự thay đổi toàn diện về cả hình thức và nội dung trên phương diện khoa học - công nghệ, sử dụng các ứng dụng công nghệ kỹ thuật làm nền tảng, phương thức để tạo ra sự thay đổi đó.
Nhìn chung, nội hàm khái niệm “chuyển đổi số” cho thấy sự liên quan mật thiết với nhiều lĩnh vực trong đời sống xã hội, bởi hầu hết các lĩnh vực hiện nay như kinh tế, tài chính, giáo dục, y học, truyền thông,... đều gắn với khoa học - công nghệ. Trong kỷ nguyên công nghệ 4.0, máy tính, điện thoại thông minh,... như dòng nước len lỏi vào mọi ngóc ngách của đời sống xã hội, tạo ra nền tảng mạnh mẽ chưa từng thấy để con người đạt đến tầm cao phát triển mới. Báo chí không nằm ngoài guồng quay phát triển này.
Với sự xuất hiện của chuyển đổi số, con người đang dần đạt đến sự tối giản trong việc tham gia vào một số công việc liên quan tới công nghệ số, đặc biệt trong lĩnh vực báo chí.
Năm 2015, The New York Times cho ra đời dự án sử dụng mang tên “Editor”. Mục đích của công cụ này là nhằm đơn giản hóa quá trình sản xuất nội dung và xuất bản báo chí. Khi viết bài, nhà báo có thể sử dụng các thẻ (tags) để làm nổi bật các từ, nhóm từ, tiêu đề hay những điểm nhấn quan trọng trong tác phẩm của mình. Thông qua những dữ liệu này, máy tính sẽ học cách nhận dạng những thẻ ngữ nghĩa và những phần quan trọng nhất trong một tác phẩm. Bằng cách tìm kiếm dữ liệu trong thời gian thực và trích dẫn thông tin dựa trên thể loại như sự kiện, con người, địa điểm, thời gian,… Editor có thể “mềm hóa” thông tin, làm cho nó trở nên dễ tiếp cận, đơn giản hóa quá trình nghiên cứu và cung cấp khả năng kiểm tra nhanh nhạy, chính xác hơn.
Năm 2017, Washington Post - một trong những nhật báo lâu đời và nổi tiếng nhất nước Mỹ, sử dụng rô-bốt viết tin để sản xuất các tin bài thể thao.
Ngoài ra, Reuters hợp tác cùng Graphiq sử dụng thuật toán hay trí tuệ nhân tạo dự đoán chủ đề của tin tức, sau đó thu thập và xử lý dữ liệu và xây dựng hình ảnh. Đó chỉ là một trong rất nhiều ví dụ cho sự chuyển mình của báo chí thế giới trên nền tảng chuyển đổi số, với sự hỗ trợ của khoa học công nghệ.
Xem thêm: Ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong báo chí tại New York Times, Reuters và các tập đoàn truyền thông lớn
Hiện nay, rất nhiều tòa soạn ở Việt Nam đã áp dụng chuyển đổi số để hỗ trợ phóng viên, biên tập viên trong công việc của mình, bên cạnh đó, tạo ra trải nghiệm tốt hơn, gần gũi và đa dạng hơn cho độc giả ở khía cạnh tiếp cận thông tin, nâng cao tri thức, giáo dục, giải trí,… - những chức năng trụ cột của báo chí.
Những cơ quan báo chí đi đầu trong chuyển đổi số hiện nay tại Việt Nam có thể kể đến Đài Truyền hình Việt Nam (VTV), Thông tấn xã Việt Nam, Báo Nhân dân, Tạp chí điện tử Tri thức Trực tuyến (Zing News), Báo Thanh Niên, Báo Lao Động,...
Báo Điện tử VTC News cũng là một trong những đơn vị báo chí đang nỗ lực chuyển đổi số để mang đến những sản phẩm chất lượng nhất trên nhiều ứng dụng, nền tảng, qua đó tiếp cận với nhiều độc giả hơn, đặc biệt là những đối tượng độc giả trẻ.
VTC News bắt đầu chuyển đổi số từ khá sớm, đạt được nhiều thành quả.
Cụ thể, Facebook của VTC News là một trong những Facebook đầu tiên của các tờ báo Việt Nam chạm mốc 1 triệu lượt thích và 1,2 triệu lượt theo dõi. Tiktok VTC News đạt hơn 2 triệu followers, gần 30 triệu like với hơn 10 triệu lượt xem video và tăng trưởng 126% trong 2 tháng gần đây. Youtube VTC News cũng vượt 100.000 người đăng ký, đạt nút bạc YouTube từ năm 2020. Hệ thống Podcast của VTC News đa dạng, và ngày càng hấp dẫn hơn.
Từ kết quả này, chúng tôi tiếp tục phân tích điểm mạnh, điểm yếu để lựa chọn phương thức phát triển phù hợp với từng giai đoạn của toà soạn.
Thứ nhất là tính chính thống. VTC News nằm trong hệ thống báo chí hàng đầu của Đảng và Chính phủ, có bản sắc, uy tín cao, lượng bạn đọc lớn, có sức cạnh tranh lớn trên thị trường báo chí- truyền thông.
Thứ hai là năng lực đội ngũ phóng viên, biên tập viên. VTC News có đội ngũ phóng viên trẻ trung, năng động, cầu thị, tích cực sáng tạo, cởi mở, lối viết hiện đại và dễ tiếp cận với thị hiếu công chúng, đặc biệt là thế hệ độc giả trẻ.
Thứ ba là nền tảng công nghệ. VTC News đầu tư mạnh để phát triển các sản phẩm trên hạ tầng mạng xã hội, phát triển các công cụ trực quan, đa phương tiện như E-magazine, Podcast,.. bên cạnh đa dạng hóa các chức năng của CMS để đẩy mạnh công tác quản trị phóng viên và quản trị tòa soạn.
Thứ tư là cởi mở với thay đổi. VTC News luôn mong muốn thay đổi, cởi mở với những tư duy cải tiến, nên dễ dàng tiếp nhận cái mới và sẵn sàng thay đổi để phù hợp với mục tiêu của công chúng.
Thứ nhất, thiếu tính đột phá về chất lượng sản phẩm. VTC News muốn phát triển đa mảng, đa lĩnh vực, nhưng lại chưa có lĩnh vực đóng vai trò thế mạnh, ghim sâu vào tâm trí độc giả.
Thứ hai, phải cạnh tranh thông tin khốc liệt mạng xã hội. Môi trường cạnh tranh của VTC News ban đầu gói gọn trong lĩnh vực báo chí, với những tờ báo hàng đầu như VNExpress, Báo Tuổi Trẻ, Báo Thanh Niên,...
Tuy nhiên, trong bối cảnh truyền thông xã hội bùng nổ như hiện nay, các nền tảng mạng xã hội như Facebook, Youtube, TikTok,... đều là đối thủ cạnh tranh tiềm tàng của báo chí, về cả tốc độ sản xuất, đăng tải nội dung, mức độ phổ biến, tương tác đến khả năng lôi cuốn và hấp dẫn độc giả.
Vậy một đơn vị báo điện tử sẽ chuyển đổi số về cái gì, từ đâu sang đâu, và làm như thế nào khi đang ở trong một môi trường số? Đây là những câu hỏi mà chúng tôi luôn trăn trở xuyên suốt quá trình triển khai chuyển đổi số nhiều năm qua.
Chuyển đổi số nói một cách chung chung thì rất đơn giản, nhưng đi vào thực tiễn lại là một bài toán hóc búa, nhất là với những tòa soạn báo điện tử có quy mô không lớn và bị hạn chế về nguồn lực. Vì vậy, việc đầu tiên mà Báo điện tử VTC News phải làm khi hạ quyết tâm thực hiện chuyển đổi số là phải tìm câu trả lời cho 3 vấn đề đã nêu ở trên, đó là xác định xem chuyển đổi số ở mặt nào, hướng đến điều gì và làm như thế nào, thay vì đầu tư dàn trải với sự mơ mộng chuyển đổi số toàn diện.
Sau khi xem xét tất cả các ý tưởng cũng như đánh giá điều kiện thực tế của đơn vị, VTC News lựa chọn 2 giải pháp cho 2 vấn đề riêng biệt làm ưu tiên thực hiện trước tiên, đó là chuyển đổi số trong chiến lược nội dung và trong quản trị nội bộ.
Như đã trình bày ở trên, các nền tảng mạng xã hội như Facebook, Tik Tok, YouTube... là đối thủ của báo điện tử trong việc cung cấp nội dung. Những nền tảng này tối ưu trải nghiệm cho người dùng, tạo ra ưu thế vượt trội so với báo điện tử, nhất là với những tờ báo hạn chế về nguồn lực kỹ thuật. Thậm chí, việc cạnh tranh độc giả, khán giả với Facebook, Tik Tok, YouTube... ở nhiều thời điểm gần như là nhiệm vụ bất khả thi.
Trước thách thức như vậy, VTC News đã thực hiện giải pháp cơ bản mà rất nhiều đơn vị báo chí khác tại Việt Nam đã làm trong những năm gần đây. Đó là đưa nội dung lên nhiều nền tảng khác nhau, hay nói cách khác, hợp tác với đối thủ. Chúng tôi tranh thủ ưu thế về người dùng của các nền tảng mạng xã hội để đẩy mạnh lan tỏa thông tin. Nhưng đồng thời, trong mối quan hệ cộng sinh này, ưu thế của báo chí là năng lực sản xuất nội dung và tính chính thống của thông tin càng phải được đẩy mạnh.
Ví dụ khi nội dung đã tạo thành xu hướng trên các nền tảng mạng xã hội, tiếp cận được số đông người dùng thì bài toán đặt ra là nội dung đó phải được xử lý như thế nào để giữ người dùng ở lại với nội dung đó lâu hơn và tiếp tục xem các nội dung khác của tờ báo một cách chủ động.
Chúng tôi phải nhấn mạnh rằng, phân phối nội dung lên các nền tảng mạng xã hội, chứ không phải thực hiện thao tác vật lý đơn giản để chuyển toàn bộ nội dung trên mặt báo lên mạng xã hội. Những nội dung này phải được tối ưu hóa, tìm được “cách kể chuyện riêng” dựa theo đặc thù của mỗi nền tảng.
Để làm được điều này, VTC News nhanh chóng xây dựng đội ngũ chuyên viên phụ trách nội dung với mục tiêu rõ ràng là kể thêm “những câu chuyện mới” từ thông tin báo chí đơn thuần ban đầu.
Đội ngũ chuyên viên nội dung này được chỉ đạo trực tiếp từ lãnh đạo Phòng Nội dung, phối hợp chặt chẽ với khối công nghệ để phân luồng những câu chuyện báo chí suốt cả ngày (24/7). Các luồng thông tin phải đảm bảo gần gũi, phù hợp nhất với từng nhóm độc giả trên các nền tảng khác nhau. Thậm chí, thông tin ngắn gọn, hấp dẫn của một sự kiện nóng có thể xuất hiện trên Facebook, YouTube, Tik Tok của VTC News trước khi hiện diện trên trang chủ của báo.
Bên cạnh sự hợp tác, coi các mạng xã hội như công cụ hỗ trợ, có một vấn đề quan trọng khác mà các báo điện tử cần đẩy mạnh. Đó là mỗi trang báo điện tử cũng chính là một nền tảng mà tòa soạn được toàn quyền kiểm soát. Nếu như coi việc cung cấp nội dung trên mạng xã hội là các đại lý phân phối, các chi nhánh thì trang chủ của báo điện tử chính là hội sở. Mục đích của các hành động gia tăng nội dung trên mạng xã hội cuối cùng cũng quy về mục tiêu tăng lượt truy cập cho báo, theo cách trực tiếp hoặc gián tiếp.
Về mặt này, giải pháp được VTC News lựa chọn và tập trung phát triển là cá nhân hóa giao diện người dùng. Chúng tôi đã nghiên cứu, hợp tác và phát triển công cụ trí tuệ nhân tạo để đọc hành vi của độc giả trên mặt báo, kể cả là truy cập trực tiếp qua tên miền hoặc gián tiếp qua các máy tìm kiếm, các nền tảng mạng xã hội.
Các nội dung được hiển thị tiếp theo cho độc giả sẽ được tùy biến tự động dựa trên những hành động trước đó trên trang. Ví dụ, nếu 2 người cùng truy cập trang chủ VTC News, màn hình hiển thị ban đầu giống nhau. Tuy nhiên, sau khi mỗi người bấm vào những bài báo khác nhau thì khi họ quay trở lại trang chủ, nội dung được hiển thị, thứ tự hiển thị sẽ khác nhau. Thậm chí, đối với giao diện của mỗi người dùng khi quay trở lại trang chủ, lần sau cũng có thể không giống với lần trước, tùy vào việc giữa 2 thao tác đó họ đọc những nội dung gì.
Một điểm đặc biệt, tuy nhỏ nhưng cũng là chi tiết được chúng tôi lưu ý là độc giả Báo điện tử VTC News không cần thiết phải đăng ký tài khoản để được trải nghiệm giao diện cá nhân hóa. Tất nhiên, nếu người dùng đăng ký tài khoản, đăng ký theo dõi thì việc thu thập dữ liệu thói quen người dùng sẽ tốt hơn, từ đó phục vụ cá nhân hóa cho độc giả tốt hơn.
Xem thêm: Máy học và dữ liệu từ độc giả giúp The New York Times gợi ý các bài báo như thế nào?
Bên cạnh chiến lược chuyển đổi số về nội dung dành cho độc giả, có một lĩnh vực khác mà VTC News tin rằng phải thực hiện nhanh nhất, triệt để nhất có thể. Đó là chuyển đổi số trong quản trị nội bộ. Chúng tôi có quan điểm rằng một tờ báo điện tử hoạt động trong môi trường số thì bản thân tòa soạn cũng phải được số hóa trong khâu vận hành.
Ngay lúc này, chúng tôi đang tiếp tục tự xây dựng, phát triển hệ thống quản lý nội dung (CMS). Đối với nhiều báo điện tử, CMS “nguyên thủy” chỉ là công cụ xử lý về mặt nội dung. Tuy nhiên, VTC News đã nâng CMS lên mức cao hơn, trở thành trái tim của tiến trình chuyển đổi số.
Bắt đầu từ năm 2020, Phòng Nghiên cứu và phát triển của VTC News đã tự xây dựng CMS với mã nguồn riêng để có thể kiểm soát công nghệ một cách chủ động.
Tính năng được ưu tiên phát triển đầu tiên trên CMS là tích hợp thành công những công cụ hỗ trợ sản xuất báo chí đa phương tiện. Thay vì phải mua những phần mềm dành riêng để thiết kế E-Magazine, Longform, Infographics từ nước ngoài, phóng viên, biên tập viên VTC News hoàn toàn có thể tự làm những sản phẩm này nhờ vào kho dữ liệu và hệ thống tools được đội ngũ IT xây dựng riêng và liên tục được cải tiến, thêm mới.
Xem thêm: Phần mềm làm emagazine/longform/megastory của ONECMS
Tiếp theo, phân tích trực tiếp các số liệu thu được từ các hệ thống đo lường, đánh giá uy tín của quốc tế. Cụ thể, thông tin về lượng truy cập, luồng người đọc, xu hướng thông tin,… sẽ được đội ngũ kỹ thuật của VTC News phân tích ngay trên từng bài viết, cập nhật liên tục.
Đặc biệt, nhờ tự chủ công nghệ, VTC News đã nghiên cứu, xây dựng và phát triển thành công hệ thống đánh giá KPI chi tiết tới từng phóng viên, biên tập viên trên CMS. Đây là tính năng gần như chưa từng xuất hiện ở các CMS hiện nay của các báo điện tử Việt Nam.
Các thông số tạo nên chỉ số KPI đa dạng, không chỉ dừng lại ở một, hai thông số đơn giản như số lượng tin bài hay lượng views mà được mở rộng thêm nhiều tham số khác như tốc độ tin, bài (tự động thực hiện phép so sánh với data của nhiều tờ báo điện tử hàng đầu Việt Nam được chọn làm mẫu); chất lượng tin, bài; Khen thưởng, kỷ luật; Nhuận bút…
Cách tính KPI linh hoạt, chi tiết, khoa học trên CMS giúp phóng viên, biên tập viên nắm rõ được năng suất làm việc của bản thân, từ đó có định hướng công việc tốt hơn. Đồng thời, việc nắm bắt được chỉ số KPI một cách trực quan cũng biến CMS trở thành cánh tay nối dài cho lãnh đạo Phòng, ban chuyên môn trong việc quản lý, tối ưu hoá nhân sự.
Chưa dừng lại ở đó, tới cuối năm 2021, VTC News bắt đầu thực hiện bước tiếp theo trong kế hoạch chuyển đổi số trong quản trị toà soạn, đó là hướng đến mô hình quản trị không giấy tờ.
Chúng tôi đã hệ thống lại toàn bộ các quy trình, thủ tục hành chính tại toà soạn, từ đó từng bước “số hoá” nhiều loại văn bản. Điều này đặc biệt hữu ích, trước hết đối với các phóng viên, những người cần tối đa hóa thời gian tác nghiệp hiện trường, tác nghiệp ở ngoài tòa soạn. Ví dụ, phóng viên đi công tác hoặc nghỉ phép không nhất thiết phải lên văn phòng để làm thủ tục giấy tờ mà thay vào đó sẽ báo cáo, đăng ký bằng hệ thống tích hợp trong CMS. Cấp quản lý sẽ phê duyệt từ xa bằng thao tác kéo thả trực tiếp trên CMS.
Hệ thống CMS tích hợp chức năng quản trị của chúng tôi, cùng với quy trình tiêu chuẩn được đặt ra trong nội quy, cho phép cấp quản lý nắm rõ cán bộ nhân viên ở đâu, làm gì, có đúng với nhiệm vụ đã đăng ký hoặc được giao hay không.
Các giao tiếp hỗ trợ giữa các phòng, ban khác nhau trong toà soạn cũng được dần thực hiện trên CMS. Việc này giúp tiết kiệm được rất nhiều chi phí nếu quy đổi từ thời gian, giấy, mực in và cả nhân sự tham gia các công đoạn kể trên.
Đây cũng được xem là cách tiếp cận mới của VTC News khi phương thức làm việc đã thay đổi rất nhiều sau đại dịch, với xu hướng làm việc từ xa, “work from home” trở nên thịnh hành.
Rõ ràng, trong thời đại hiện nay, dòng chảy thông tin sẽ chảy mãi không bao giờ ngừng lại. Chậm thay đổi có nghĩa là chết. Chậm chuyển đổi số đồng nghĩa với việc tự loại bỏ mình ra khỏi cuộc đua cung cấp thông tin, thu hút độc giả. Do đó, chúng tôi phải hạn chế tối đa những điểm dừng không cần thiết trong quy trình làm việc ở mọi bộ phận. Thời gian tiết kiệm được, dù chỉ một giây, cũng là rất quý giá để tăng hiệu suất công việc từ cá nhân đến tập thể.
“Không có áp lực, không có kim cương”. Chính áp lực chuyển đổi số cộng thêm sức sáng tạo và nỗ lực làm việc không ngừng của đội ngũ kỹ sư, phóng viên, biên tập viên đã mang tới giải pháp kỹ thuật những tưởng nằm ngoài tầm với của một toà soạn không nhiều nguồn lực như VTC News. Công cuộc chuyển đổi số là một chặng đường dài mà chúng tôi cũng như các cơ quan báo chí khác phải đi từng bước. Những giải pháp nêu trên mới chỉ là bước đầu tiên, tác động ở một vài mặt trong quá trình vận hành toàn diện của một tờ báo điện tử. VTC News đã, đang và sẽ tiếp tục tối ưu, phát triển để bắt kịp và sáng tạo ứng dụng những công nghệ báo điện tử mới nhất, hướng tới mục tiêu cuối cùng là phụng sự độc giả.
Điều quan trọng là chúng tôi đã xác định được phải bước đi về phía nào, bước chân nào trước và bước đi ra sao.
Nội dung bài viết là bài tham luận của Nhà báo Ngô Văn Hải, Tổng Biên tập Báo điện tử VTC News tại Hội thảo khoa học Chuyển đổi số báo chí - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn do Tạp chí Thông tin & Truyền thông phối hợp với Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông, Trường Đại học Khoa học xã hội & Nhân văn tổ chức vào ngày 11/06/2022. ONECMS Blog đăng lại sau khi nhận được sự cho phép của Nhà báo Ngô Văn Hải và BTC Hội thảo.
.png)
