Chiến lược “Chuyển đổi số báo chí đến năm 2025, định hướng đến năm 2023” được phê duyệt nhằm mục tiêu xây dựng các cơ quan báo chí theo hướng chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại.
Ngày 6/4/2023, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà ký Quyết định số 348/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược “Chuyển đổi số báo chí đến năm 2025, định hướng đến năm 2023”, nhằm mục tiêu xây dựng các cơ quan báo chí theo hướng chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại. Theo đó, đến năm 2023, 100% cơ quan báo chí đưa nội dung lên các nền tảng số. 100% cơ quan báo chí hoạt động, vận hành mô hình tòa soạn hội tụ và các mô hình phù hợp với sự phát triển của khoa học, công nghệ tiên tiến, sản xuất nội dung theo các xu hướng báo chí số. Như vậy, việc xây dựng tòa soạn hội tụ là điều kiện tiên quyết, thực hiện thành công chiến lược chuyển đổi số báo chí.
Sự phát triển của truyền thông xã hội và công nghệ truyền thông đã khiến “con đường” siêu cao tốc bao quanh Trái đất bằng hình ảnh, âm thanh và dữ liệu hội tụ với nhau. Bối cảnh đó đặt ra cho báo chí truyền thông phải tìm con đường mới để phát triển trong môi trường truyền thông hiện nay.
Với vai trò, vị thế và cách tiếp cận thông tin của công chúng hiện nay đã làm thay đổi “môi trường sinh thái” của các phương tiện báo chí truyền thống. Nhiều cơ quan báo chí đã dùng trí tuệ nhân tạo AI để định hướng, dẫn dắt công chúng, tuy nhiên, để làm được điều này đòi hỏi các cơ quan báo chí truyền thông phải có chiến lược tổ chức, vận hành, quản trị tòa soạn theo xu hướng chuyển đổi số hiệu quả.
Theo ông Lê Quốc Minh, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, chuyển đổi số là con đường tất yếu của các cơ quan báo chí nếu không muốn bị “đào thải”, cần chủ động thay đổi, hợp tác với các cơ quan truyền thông khác để tạo chỗ đứng, vị thế trong làng báo công nghệ. Mặt khác, chuyển đổi số báo chí bắt đầu từ chuyển đổi tư duy, nhất là người lãnh đạo. Trong chuyển đổi số báo chí, không nên phân biệt tờ báo lớn hay nhỏ. Nếu một tờ báo nhỏ có chiến lược chuyển đổi số hiệu quả, giữ chân được lượng độc giả trung thành và duy trì được nội dung cung cấp cho độc giả, khả năng chuyển đổi số sẽ cao hơn các tờ báo lớn không có chiến lược đúng đắn.
Cùng với sự chuyển đổi số trong lĩnh vực truyền thông, việc xuất hiện Chat GPT thời gian qua đã khiến giới báo chí tốn không ít giấy mực, bàn thảo và đặt ra câu hỏi: Liệu AI có thể thay thế các nhà báo “bằng xương, bằng thịt” không? Thực tế cho thấy, Chat GPT là sản phẩm trí tuệ nhân tạo gần “giống người”, có khả năng trả lời các câu hỏi, cung cấp thông tin và hỗ trợ các nhu cầu khác của con người thông qua việc xử lý ngôn ngữ tự nhiên. Do đó, cho dù công nghệ truyền thông có phát triển mạnh mẽ, song AI vẫn không thể thay thế hoàn toàn con người trong tương lai. Ngày nay, các phương tiện báo chí và truyền thông mới đang có xu hướng tích hợp, hội tụ, tương tác và hỗ trợ nhau bằng những phương thức đa dạng và phức tạp hơn trước. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là, hội tụ truyền thông không có nghĩa là cộng dồn các loại hình báo chí trong một cơ quan báo chí, mà thực chất tòa soạn phải cấu trúc, sắp xếp lại để trở thành một “guồng máy” sản xuất tin tức, chế ra nhiều “món ăn” mới đáp ứng các thị hiếu của công chúng. Một thời gian dài, phóng viên chủ yếu “phục vụ” cho một loại hình báo chí riêng biệt, khiến các tòa soạn không phát huy được sức mạnh tổng thể về nguồn nhân lực cũng như ưu thế vượt trội của công nghệ truyền thông. Trong xu thế hội tụ và chuyển đổi số mạnh mẽ hiện nay, nhiều cơ quan báo chí trên thế giới đã xây dựng thành công mô hình tòa soạn hội tụ, lấy báo điện tử làm trung tâm. Đây được coi là tiền đề để giới báo chí truyền thông toàn cầu xây dựng chiến lược chuyển đổi số báo chí hiệu quả. Do đó, chuyển đổi số là con đường mà các cơ quan báo chí phải bước đi, thậm chí phải nhanh hơn, quyết liệt hơn, nếu không chúng ta sẽ bị tụt hậu và mất đi lượng công chúng trung thành của mình.
Tòa soạn hội tụ là xây dựng một “chiến lược biên tập” hiệu quả, giúp công chúng có thể sử dụng bất cứ thiết bị nào để tiếp cận thông tin. Sự tích hợp giữa các phương tiện truyền thông mới và cũ trong một cơ quan báo chí là đặc điểm nổi bật nhất của tòa soạn hội tụ, giống như như một cuộc “hôn nhân”, bao gồm nhiều chủ thể: báo in, báo điện tử, phát thanh, truyền hình và mạng xã hội. Các chủ thể phải điều tiết lẫn nhau, kết hợp linh hoạt với nhau để tạo ra “những đứa con tinh thần” mà công chúng dễ dàng đón nhận trên bất cứ kênh truyền thông nào.
Bên cạnh đó, cần có sự hợp nhất giữa các phòng (ban) chuyên môn trong cơ quan, các phóng viên, biên tập viên cũng như lãnh đạo cùng làm việc trong một không gian mở trên một mặt phẳng, lấy trung tâm sản xuất và phân phối tin tức đa phương tiện làm hạt nhân – nơi có thể giúp lãnh đạo tòa soạn đưa ra “chỉ thị” nhanh nhất và thống nhất về nội dung đến từng nhân viên trong tòa soạn. Hiện nay, trên thế giới có ba mô hình tòa soạn hội tụ, trong đó Mô hình 3.0 ưu tiên các kênh truyền thông số hay còn gọi tòa soạn hợp nhất, có thể rút ra một số nội dung sau:
Thứ nhất, làm việc trên một mặt phẳng. Một trong những đặc điểm cơ bản nhất của tòa soạn hội tụ là từ “sếp” đến nhân viên đều làm việc trên một mặt phẳng. Trong tòa soạn, các phóng viên “đầu quân” cho các loại hình báo chí khác nhau như truyền hình, phát thanh, báo in, báo điện tử cùng hợp nhất địa điểm làm việc trong một văn phòng lớn, thay vì mỗi loại hình bố trí riêng rẽ một tầng hay một tòa nhà riêng biệt.
Tuy nhiên, hiện nay nhiều cơ quan báo chí đã xây dựng “tòa soạn hội tụ ảo”, tức là tích hợp tất cả trên không gian mạng. Do đó, khi xây dựng hệ thống quản trị nội dung (CMS) sẽ tích hợp cả báo in, báo điện tử và các loại hình báo chí khác, đồng thời phân chia các tầng nấc biên tập rõ ràng, tất cả tin tức đều đổ vào bàn siêu biên tập (Super desk) để quản lý.
Thứ hai, hội tụ về phương thức tác nghiệp. Phóng viên, biên tập viên, phóng viên ảnh cùng hợp tác làm tin, bài thay vì hoạt động độc lập như trước. Nói một cách đơn giản, khi có sự kiện thời sự, nhóm phóng viên được phân công cùng tác nghiệp, đồng thời chia sẻ những thông tin đã thu thập được và thống nhất chọn cách tốt nhất để đưa tin. Với cách sắp xếp đó, phóng viên viết cho báo in và báo điện tử cùng làm việc trong một môi trường, có thể hỗ trợ nhau trong công việc, thay vì mỗi bên chỉ quan tâm sản xuất nội dung cho kênh của mình như trước kia. Khi (phòng) ban báo in họp bàn về nội dung, phóng viên của báo điện tử cũng biết chính xác vấn đề gì đang được thảo luận để chủ động tổ chức tin bài, mặc dù hai phòng (ban) này được tổ chức riêng rẽ.
Ngoài ra, phóng viên báo in hoàn toàn có thể sử dụng tư liệu, ảnh trong bài viết, phóng viên truyền hình có thể sử dụng phần text của báo in làm lời dẫn cho clip/video… Các bản tin trên truyền hình cũng có thể sử dụng đồ họa hay các số liệu của báo in và báo điện tử đã đăng tải. Đối với báo điện tử có thể sử dụng những sản phẩm của truyền hình và file audio của phát thanh. Nói cách khác, khi làm việc trong tòa soạn hội tụ, các nhà báo sẽ phải “đa năng” hơn và phải có tư duy đa phương tiện, để có thể đưa tin cho nhiều loại hình báo chí khác nhau.
Thứ ba, hội tụ về nội dung. Một trong những nguyên tắc cơ bản nhất khi xây dựng tòa soạn hội tụ là hội tụ nội dung tin tức. Các tác phẩm báo chí được trình bày dưới dạng đa phương tiện, kết hợp chữ viết, hình ảnh, âm thanh, video… liên kết đến các trang video, audio trực tuyến… Việc hội tụ về nội dung cho thấy, tin tức rõ ràng và nhất quán trên tất cả thiết bị và loại hình báo chí sẽ góp phần củng cố thương hiệu cho cơ quan báo chí bằng cách tòa soạn có thể sử dụng các khả năng và thế mạnh của các kênh khác nhau, tiếp cận đối tượng ở bất cứ đâu và lúc nào thông qua các phương tiện truyền thông thích hợp nhất.
Thứ tư, xây dựng bàn siêu biên tập tích hợp trong một CMS. Phóng viên tác nghiệp, viết bài gửi cho lãnh đạo ban chuyên môn. Nếu bài viết đạt chất lượng, lãnh đạo ban chuyên môn gửi lên Superdesk. Sau đó, trưởng ban phụ trách ấn phẩm có quyền lựa chọn các bài phù hợp cho từng ấn phẩm và đưa ra ý kiến chỉ đạo đối với nội dung cho từng ấn phẩm. Ở khâu này, toàn bộ tòa soạn có thể nhìn thấy bài viết đã được gửi lên Superdesk để tránh làm trùng tin, bài hoặc trùng đề tài. Sau khi các bài viết đã được chuyển đến cho từng ấn phẩm, bài viết sẽ đi theo quy trình biên tập xuất bản riêng của từng ấn phẩm. Ngoài ra, cần tích hợp sâu các hệ thống chuyên dùng cho báo chí vào tòa soạn hội tụ để nâng cao hiệu quả hoạt động, ví dụ: Hệ thống điểm tin tự động, giám sát thông tin, theo dõi xu hướng báo chí.., đặc biệt thông tin về địa phương, thông tin xấu, độc... theo thời gian thực giúp ban biên tập dễ dàng nắm bắt thông tin và đưa ra các kế hoạch tuyên truyền phù hợp. Hệ thống này còn giúp tòa soạn giám sát việc đăng lại tin bài của mình ở các báo điện tử, trang thông tin điện tử khác.
Trong Chiến lược Chuyển đổi số báo chí, mục tiêu đến năm 2025, 80% cơ quan báo chí hoạt động, vận hành mô hình tòa soạn hội tụ, phù hợp với sự phát triển của khoa học, công nghệ tiên tiến trên thế giới, sản xuất nội dung theo các xu hướng báo chí số. Như vậy, để xây dựng thành công tòa soạn hội tụ trong xu hướng chuyển đổi số, các cơ quan báo chí có thể tham khảo một số vấn đề sau:
Con người – yếu tố then chốt của then chốt. Thực tiễn trên thế giới cho thấy, muốn xây dựng tòa soạn hội tụ thành công, trước hết cần phải có đội ngũ phóng viên, biên tập viên có kỹ năng nghề nghiệp tốt, được đào tạo bài bản, có khả năng sử dụng và tác nghiệp bằng nhiều thiết bị hiện đại, trong đó phải sử dụng điện thoại di động để tác nghiệp, sản xuất các sản phẩm báo chí đa phương tiện cho nhiều loại hình báo chí. Song, vẫn không thể thiếu các kỹ năng chuyên sâu như kỹ năng điều tra, viết chân dung, phỏng vấn, phóng sự, kỹ năng sử dụng truyền thông mạng xã hội trong tác nghiệp.
Công nghệ là “Nữ hoàng”. Để xây dựng được tòa soạn hội tụ, trước mắt các cơ quan báo chí cần phải coi trọng việc sử dụng nền tảng phân tích, xử lý dữ liệu tổng hợp tập trung, ứng dụng trí tuệ nhân tạo để tối ưu hóa hoạt động; đưa tất cả nội dung lên nền tảng số; thiết kế sáng tạo các mô hình sản phẩm thông tin mới trên các nền tảng khác nhau để tăng độ tương tác với độc giả, từ đó phân phối nội dung thông tin nhanh hơn, rộng hơn và chính xác theo nhu cầu của công chúng hiện đại. Bên cạnh đó, cần xây dựng đội ngũ nhân sự chuyên và mạnh về công nghệ để phục vụ tốt nhất cho tòa soạn. Ví dụ, đối với phóng viên ảnh, ngoài việc cung cấp phóng sự ảnh, còn có thể phỏng vấn, ghi âm, quay phim, biên tập âm thanh, hình ảnh video, thậm chí cả thiết kế đồ họa, flash... đây cũng là yêu cầu đối với phóng viên viết bài, phóng viên quay phim. Trong tòa soạn hội tụ, một nhà báo phải là một “cơ quan” cung cấp sản phẩm truyền thông đa phương tiện cho công chúng, nhờ biết ứng dụng các trang thiết bị kỹ thuật hiện đại và công nghệ để sản xuất các sản phẩm báo chí di động, báo chí số...
Cơ sở hạ tầng đồng bộ. Nội dung là “Vua”, cơ sở hạ tầng là nền tảng để “đẩy” nội dung, bởi nội dung không tách rời công nghệ, kỹ thuật tốt sẽ giúp nội dung bứt phá thể hiện sức mạnh của nó. Trong một tòa soạn hội tụ, tin, bài sẽ được truyền tải đến nhiều loại hình báo chí và được khai thác trên tất cả các loại thiết bị. Tuy nhiên, cần phải có hệ thống bảo mật mạnh và hiện đại để tránh tin tặc. Thực tế cho thấy, tòa soạn hội tụ cần phải có một trung tâm sản xuất tin, bài và một hệ thống quản lý nội dung chuyên nghiệp. Ngoài ra, kỹ thuật giải mã đa phương tiện nhanh chóng, dễ sử dụng được cài đặt sẽ giúp truyền đi âm thanh và hình ảnh tới các thiết bị xem tin đa phương tiện theo yêu cầu.
Phát triển sản phẩm báo chí số chất lượng cao. Các cơ quan báo chí cần phải hướng tới việc sản xuất các sản phẩm báo chí số chuyên sâu, chất lượng cao, đây là một trong những nguồn thu chính khi các cơ quan Nhà nước tìm đến đặt hàng. Bên cạnh đó, cần phải đổi mới hiệu quả trải nghiệm các sản phẩm báo chí số của độc giả; xây dựng các gói sản phẩm dịch vụ phù hợp với từng đối tượng độc giả; chú trọng việc ứng dụng các thành tựu công nghệ trong việc tự động hóa để thúc đẩy quá trình sản xuất nội dung hiệu quả... Mỗi ấn phẩm sẽ hoạt động theo hướng tòa soạn hội tụ, một cơ quan báo chí không chỉ hoạt động theo các loại hình truyền thống mà phải mở thêm các kênh khác, như truyền hình online, hoặc các sản phẩm phát thanh podcast, kết nối với các mạng xã hội để tăng tính tương tác và gia tăng giá trị nội dung thông tin cho các loại hình báo chí khác nhau trong cùng tòa soạn.
Trong xu hướng chuyển đổi số hiện nay, với mô hình sản xuất riêng rẽ ở một số cơ quan báo chí dẫn đến tình trạng phóng viên thiếu tính chủ động và không linh hoạt trong xử lý các vấn đề phát sinh. Không ít phóng viên chỉ chuyên sản xuất cho 1 loại hình báo chí, mà chưa có tư duy đa phương tiện trong quá trình tác nghiệp. Do đó, các cơ quan báo chí cần tái cấu trúc bộ máy "sản xuất" và xây dựng quy trình biên tập theo mô hình tòa soạn 3.0 hội tụ hoàn toàn sẽ tránh được hiện tượng chồng chéo nội dung và lãng phí nguồn tài nguyên hiện có, tiết kiệm chi phí trong quá trình hoạt động. Báo in, báo điện tử và các ứng dụng cho điện thoại di động cần phải quảng bá cho nhau, các tin/bài không được đăng độc quyền trên một loại hình mà phải được quảng bá chéo trên các loại thiết bị; Sử dụng hiệu quả mạng xã hội trong tác nghiệp; Xây dựng nhóm/ê-kíp với cơ cấu "mềm", linh hoạt gồm các chuyên gia, phóng viên, lãnh đạo có trình độ chuyên môn cao, phụ trách các số đặc biệt và bài viết "mũi nhọn", "đặc sản" của cơ quan báo chí, tăng uy tín, vị thế của cơ quan báo chí, đảm bảo vai trò, dẫn dắt, định hướng dư luận, giữ vững trận địa trên không gian mạng, đổi mới hiệu quả trải nghiệm của độc giả, tạo nguồn thu mới thông qua quảng cáo số và phát triển ngành công nghiệp nội dung số./.
PGS, TS Nguyễn Thành Lợi, sinh năm 1974 là Tổng Biên tập Báo Kinh tế & Đô thị. Ông đã hướng dẫn thành công 2 tiến sĩ, hơn 50 thạc sĩ báo chí truyền thông và đang hướng dẫn một số nghiên cứu sinh báo chí. Ông tham gia nhiều hội thảo khoa học trong và ngoài nước, đã xuất bản 2 cuốn sách về chuyên ngành báo chí.
.png)
